Thematiek:
De derde levensconfrontatie met de eigen grenzen, na dit al eerder tegengekomen te zijn omstreeks het 3e en 10e levensjaar: een nieuwe verhouding tussen binnen- en buitenwereld dient zich aan.
De grote kloof tussen binnen- en buitenwereld bij de 10e klasser kan in de 11e klas overbrugd worden door het ontwakend besef van iets als individuele ontwikkeling. Hij is zelf medespeler op het wereldtoneel aan het worden. Hij zoekt zijn eigen idealen. Innerlijke motivatie wordt belangrijk. Ín de 11e klas staat het middeleeuwse verhaal van ridder Parcival centraal als speigelverhaal voor de eigen zoektocht van de leerling. De keuze voor de Vrijeschool (of niet) moet nu echt een eigen keuze zijn. (Wie het alleen om een diploma gaat, kan dat elders wellicht met minder moeite halen.) In Duitsland worden vrijeschoolleerlingen vanouds vanaf klas 11 door de docenten met Sie (i.p.v. du) aangesproken. Dit duidt op een, vanaf nu, meer gelijkwaardige verhouding tussen leerling en docent.
Denken en oordeelsvorming veranderen van karakter. Het oordeel wordt persoonlijker. De wereld wordt meer innerlijk beleefd. Ook kunstzinnig is er sprake van een meer persoonlijke interpretatie van de werkelijkheid (expressionisme).
Als waarnemer maak je zelf deel uit van de waarnemingswereld. De beoordeling van de waargenomen wereld hangt af van het standpunt dat je als waarnemer inneemt. Het oordeel zegt niet alleen iets over de waargenomen wereld, maar ook over de waarnemer zelf. De keuze voor bv. een theoretisch model van de werkelijkheid impliceert een inhoudelijk standpunt, soms een mens-, maatschappij- of wereldbeeld. Een afweging van waarden en normen is aan de orde. Er ontstaat meer inlevingsvermogen en respect voor andere dan de eigen normen en waarden.
Het causale denken is hier niet meer toereikend; het denken verandert van causaal naar finaal. Als waarnemer neem je hoe dan ook altijd een standpunt in. Dat standpunt bepaalt bv. de vragen die je aan de wereld stelt. En dat bepaalt weer welke antwoorden je krijgt. Een doel in de 11e klas is te leren de juiste vragen te stellen om de wereld en de eigen plaats daarin te begrijpen. Het oordeelsvermogen wordt persoonlijker.
In de leerstof kan dezelfde werkelijkheid vanuit verschillende standpunten worden bekeken.
Bezielde oordeelsvorming. “Het voelen in het denken”
Het denken voorbij de causaliteit: het finale denken, het modelmatige denken.